“O‘zbekiston – 2030” strategiyasining ikkinchi ustuvor yo‘nalishi bo‘lib, sud hokimiyati mustaqilligini, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilishni kafolatlashni, davlat boshqaruvini mustahkamlashni nazarda tutadi. sud-huquq tizimidagi huquq.
2017-2021-yillarda sud-huquq tizimi qayta ko‘rib chiqildi, fuqarolarning huquq va erkinliklarini, birinchi navbatda, jinoiy xurujlardan himoya qilishning ishonchli kafolatlarini ta’minlashga, shuningdek, huquq-tartibot idoralari faoliyatini isloh qilish, shuningdek, huquqbuzarliklarning oldini olishga qaratilgan islohotlar amalga oshirildi. ularning sha’ni va qadr-qimmati, qonuniy manfaatlarini cheklash. Amalga oshirilayotgan sud-huquq islohotlari qonun ustuvorligi, inson huquq va erkinliklarining ustuvorligi, fuqarolarning qonun oldida tengligi, insonparvarlik, adolat va aybsizlik prezumpsiyasi kabi konstitutsiyaviy tamoyillarga asoslanadi.
Shu tariqa sud hokimiyatining chinakam mustaqilligini ta’minlash, sud nufuzini oshirish, sud-huquq tizimini demokratlashtirish va takomillashtirish borasida keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Strategiya normalarini hayotga tatbiq etishda fuqarolik, jinoiy, ma’muriy va xo‘jalik ishlari bo‘yicha sud hokimiyatining oliy organi bo‘lgan yagona Oliy sud tashkil etildi, bu sud hokimiyatini mustahkamladi va sud-huquqni qo‘llash amaliyotining bir xilligi uchun sharoit yaratdi.
Mamlakatimiz sud-huquq tizimidagi eng muhim yangilik sudyalar hamjamiyatining organi bo‘lgan va sudlar mustaqilligining konstitutsiyaviy prinsipiga rioya etilishini ta’minlashga ko‘maklashuvchi yangi institut – O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashining joriy etilgani bo‘ldi. sud tizimi. Uningtarkibigasudyalar, advokatlar, yuridikvailmiyjamoatchilikvakillarikiradi.
Ushbu organ, jumladan, YevropadaXavfsizlikvaHamkorlikTashkilotiningDemokratikinstitutlarvainsonhuquqlaribo’yichabyurositomonidansudhokimiyatimustaqilligibo’yicha Kiev konferentsiyasitavsiyalariniinobatgaolganholdatuzilgan. AynanKengashyuqorimalakalisudyalarnitanlashvashakllantirishvakolatigaega.
Endilikdasudyalardastlabkibeshyillik, keyingio‘nyillikvamuddatsizmuddatgatayinlanadiyokisaylanadi, buesasudtizimibarqarorliginita’minlaydivasudyalarmustaqilliginimustahkamlaydi.
Mazkuryangilikzamonaviyxalqarovaxorijiytajribatalablarigato‘liqjavobberadi. BirlashganMillatlarTashkilotining 1985 yil 29 noyabrdagiSudhokimiyatimustaqilliginingasosiytamoyillarining 12-moddasiga muvofiq, tayinlanganyokisaylangansudyalarmajburiynafaqagachiqqungayokivakolatmuddatitugagungaqadarkafolatlanganvakolatmuddatigaega, agar ularbelgilanganbo’lsa. Amalda, busudyaningyoshchegarasigaetgungaqadaro’zlavoziminisaqlabqolishinianglatadi.
Sudlarfaoliyatiningochiqligivaoshkoraliginioshirish, aholibilanochiqmuloqotniyo‘lgaqo‘yish, odilsudlovniamalgaoshirishdajamoatchilikrolinikuchaytirishbo‘yichakomplekschora-tadbirlaramalga oshirildi .
Yangi tahrirdagi Konstitutsiya qoidalarini inobatga olgan holda, jinoyatprotsessiishtirokchilarihuquqlariniizchilkengaytirishbuboradagiislohotlarningengmuhimyo‘nalishihisoblanadi. Shundayqilib, Konstitutsiyaning 28-moddasiga ko’ra, aybdorlikhaqidagibarchashubhalar, agar ularnibartarafetishimkoniyatlaritugaganbo’lsa, gumonqilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchiyokimahkumfoydasigahalqilinishikerak. Gumonqilinuvchi, ayblanuvchiyokisudlanuvchio’ziningaybsizliginiisbotlashishartemasvaistalganvaqtdajimturishhuquqidanfoydalanishimumkin. Shu bilanbirga, hechkimo’zigayokiyaqinqarindoshlarigaqarshiguvohlikberishgamajburemas.
Shuningdek, shaxsningaybigaiqrorbo‘lishiungaqarshiyagonadalilbo‘lsa, uniaybdor deb topishyokijazolashmumkinemasligihaqidagiqoida ham yangi.
Ozodlikdanmahrumetilganshaxslargainsoniymunosabatdabo‘lishhamdainsongaxosbo‘lgansha’nivaqadr-qimmatinihurmatqilishhuquqigaega.
Shaxsningsudlanganligivaundankelibchiqadiganhuquqiyoqibatlaruningqarindoshlarininghuquqlarinicheklashuchunasosbo’laolmaydi.
Jinoyat-protsessualkodeksigaqamoqqaolinganshaxsqamoqqaolishtarzidagiehtiyotchorasiniqo‘llashto‘g‘risidagiqarorustidansudgashikoyatqilishhuquqigaegaekanligito‘g‘risidaginormakiritildi. Himoyachijinoyatishimateriallarigakiritilishikerakbo’lganjinoyatishibo’yichadalillarnito’plashvataqdimetish, shuningdeksurishtiruv, dastlabkitergovvajinoyatishinisuddako’ribchiqishdamajburiytekshirishvabaholashgahaqli. .
Shuningdek, sudjarayonlarinimajburiystenografiyaqilishmexanizmijoriyetildi.
mamlakatimizdasud-huquqsohasidaamalgaoshirilayotgandemokratikislohotlarningmazmun-mohiyativamazmuninito‘laaksettirganFuqarolikprotsessual, Xo‘jalikprotsessual, shuningdek, O‘zbekistonRespublikasiningMa’muriyishyuritishto‘g‘risidagikodekslariqabulqilindi .
O‘tganyillardajinoyatvajinoyat-protsessualqonunchiligidajinoyatprotsessidaishtiroketayotganfuqarolarninghuquqvaerkinliklariniso‘zsizta’minlashmaqsadidauningnormalarinitakomillashtirish, ilg‘orxalqarostandartlarvaxorijiyamaliyotnijoriyetishgaqaratilganjiddiyo‘zgarishlaramalgaoshirildi.
“Xabeaskorpus” institutiniqo‘llashko‘laminikengaytirish, jinoyatishiniyuritishningsoddalashtirilgantartibinijoriyetish, shuningdek, sud-tergovfaoliyatidafuqarolarninghuquqvaerkinliklarikafolatlariniyanadamustahkamlashbo‘yichakomplekschora-tadbirlaramalgaoshirildi.
Xabeaskorpusinstitutitamoyillariniqo‘llashdoirasidapochta-telegrafjo‘natmalariniolibqo‘yishvaularnieksgumatsiyaqilishbo‘yichatergovharakatlarinio‘tkazishvakolatlariprokurorlardansudlargao‘tkazildi.
Sudlardasudishlariniyuritishsamaradorliginioshirish, aholiningodilsudlovdanxabardorliginioshirishgaqaratilganzamonaviyaxborot-kommunikatsiyatexnologiyalaridanfaolfoydalanishboshlandi. Endilikdafuqarolarvideokonferensaloqatizimiorqalisudgamasofadanturibmurojaatqilishlarivasudmajlislaridaishtiroketishlarimumkin. Sudqarorlarini internet tarmog‘igajoylashtirishamaliyoti ham yo‘lgaqo‘yilgan.
Sudishlariniyuritishdainsonhuquqlarikafolatlariniyanadamustahkamlash, sudmuhokamasidatortishuvtamoyiliniamalgaoshirishmaqsadidajinoyatishlaribo‘yichasudlardadastlabkisudmajlislariinstitutijoriyetildi .Bunda, agar ishni oldingi tergovga prokuraturaga qaytarmasdan turib, ishni to‘xtatib turish va tugatish uchun yetarli asoslar mavjud bo‘lsa, sudga yakuniy qaror qabul qilish belgilandi.
2021-yildan boshlab fuqarolik, iqtisodiy va jinoyat ishlari bo‘yicha viloyat sudlari yagona sud sifatida birlashtirildi.
Sudda har bir ish bo‘yicha yakuniy qaror qabul qilish orqali bunday tartibning o‘rnatilishi natijasida sud qarorlarining barqarorligi ta’minlanib, fuqarolarning sud orqali sarson-sargardon bo‘lib yurishiga yo‘l qo‘ymaslik ta’minlanmoqda .
Sud qarorlarining qonuniyligi, asosliligi va adolatliligini ta’minlash maqsadida sud ishlarini ko‘rib chiqishning auditorlik tartibi joriy etildi.
O‘zbekistonningsud-huquqtizimidao‘tganyillardavomidaamalgaoshirilganislohotlario‘ziningijobiynatijalariniberayotir.
ilgarinohaqayblangan2,3 mingnafarfuqarooqlandi . Ozodlikdanmahrumqilishtarzidagijazogatortilishimumkinbo‘lgan3,5mingnafardanortiqyoshvaxotin-qizlargafuqarolarningo‘zinio‘ziboshqarishorganlarivajamoattashkilotlarikafolatlariinobatgaolinganholdayengilroqjazotayinlandi.
Sud-huquqtizimidaamalgaoshirilayotganislohotlardanko‘zlanganmaqsadturlidarajadagisudlarnifuqarolarninghuquqvaqonuniymanfaatlarinihimoyaqilishnita’minlaydigansamaraliorganlargaaylantirishdaniboratedi. Sudfuqarolarninghaqiqiytayanchigaaylanishikerak. Sudhokimiyati, xohoddiyfuqaro, xohmansabdorshaxsbo‘lsin, qonunustuvorligipozitsiyasidankelibchiqib, chinakammustaqilbo‘lishikerak. O‘tgandavrmobaynidasudhokimiyatinijazolovchiorgandanfuqarolarninghuquq, erkinliklarivamanfaatlarinihimoyaqiluvchiorgangaaylantirishborasidaulkanishlaramalgaoshirildi.
Aynipaytdajinoyat-ijroiyaqonunchiligini, shujumladan, shaxslarniozodlikdanmahrumqilishjoylaridasaqlashsharoitlariniinsonparvarlashtirishgaqaratilgankonsepsiyanitakomillashtirishkonsepsiyasihayotgatatbiqetilmoqdavaO‘zbekistonRespublikasiJinoyatkodeksiningyangitahririniishlabchiqishbo‘yichaishlarolibborilmoqda.
O‘zbekistonRespublikasiPrezidentiSh.Mirziyoyevning 2023-yilgi parlamentgaMurojaatnomasidata’kidlanganidek, adolatnita’minlashborasidao‘zyechiminikutayotganmasalalar bor. Afsuski, tergovishlariningsifatsizligi, sudlardaqog‘ozbozlik, sudqarorlariniijroetmaslikholatlarihamonkuzatilmoqda ,albatta, bumuammolarnihaletishdavlatvajamiyatningdiqqatmarkazidabo‘libqolaveradi. Sudhokimiyatifaoliyatigaaralashganlik, odilsudlovningmustaqilligigaoidkonstitutsiyaviynormalarnibuzganlikuchunjavobgarlikningmuqarrarliginita’minlashbuboradagibelgilanganmaqsadlargaerishishkafolatidir.
Xulosao‘rnidashunialohidata’kidlashjoizki, xalqarostandartlargako‘ra, barchasudlarijroetuvchivaqonunchiqaruvchihokimiyatlardan, shuningdek, protsessishtirokchilaridanmustaqilbo‘lishikerak. Bu shunianglatadiki, nasudtizimi, nauningtarkibigakiruvchisudyalarhokimiyatningboshqatarmoqlarigayokisudlanuvchilargaqarambo’lmasligikerak.
Shuhrat Mirzaev,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi
Qonunchilik va huquqiy siyosati nstituti
bosh ilmiy xodimi
